مرور بخشی از تاریخ در گورستان لنج های محمد عامری - تور کانادا

جایی برای خواب ابدی لنج ها

گورستان لنج ها یک جاذبه های جهانگردی زیبا و منحصربفرد در استان بوشهر است که قدمتی معادل دریانوردی سنتی همسایگان خلیج فارس دارد. محمد نعمتی، از فعالان حوزه جهانگردی بخش دلوار می گوید: تا بیش از 80 سال پیش، لنج های بادبانی که در این منطقه به کار تجارت مشغول بودند، در خورهای طبیعی پهلو می گرفتند که یکی از قدیمی ترین آنها به خورخیر معروف است. این خور، به دره های فصلی هم متصل است و در فصل بارندگی سیلاب های عظیمی را از کوه های بالادست به سمت دریا روانه می کرد. این موضوع باعث عظیم تر شدن خور و فضای بیشتر برای پهلوگیری لنج ها می شده است.

او هند و زنگبار را مقاصد نهایی تجار آن دوره می داند و می گوید: در آن دوره، با توجه به کشاورزی و فراوریات محدود این منطقه، لنج های بادبانی بدون بار به بصره یا اروندکنار می رفته و خرما بار می زده اند. این خرما را به کویت می بردند و از آنجا اجناسی را به ملیوار و زنگبار حمل می نموده اند.

این فعال حوزه جهانگردی پیرامون مرور بخشی از تاریخ در گورستان لنج های محمد عامری اضافه نمود: با توجه به محدودیت مواد اولیه ساخت لنج در این منطقه، بیشتر این لنج ها نیز، ساخت شهر ملیوار هند بوده و یکی از اقلام وارداتی از آن منطقه محسوب می شده اند. گونه ای از درخت مانگرو به نام چَندَل که در ساخت سقف خانه ها استفاده می شده و همچنین بولیو و باچی که از انواع بامبو محسوب می شوند نیز از دیگر اقلام وارداتی از ملیوار و زنگبار محسوب می شوند.

از سفاری تا صیادی

تمدن هوشمند ایرانی، حاصل هزاران سال دریانوردی خود را به دوران ما رسانده تا در عصر زند و قاجار شاهد سلطه دریانوردان ایرانی در خلیج فارس باشیم. ساحل نشینانی که با انواع لنج ها و شناورهای خود مثل بوم، ناکو، تشاله و ماشوئه از آبهای کم عمق ساحلی تا شرق آفریفا، اقیانوس هند و حتی شرق آسیا را در می نوردیده اند.

راهنمای محلی جهانگردی بخش دلوار گفت: اقلام مذکور با نوعی از کشتی به نام لنج سفاری جابه جا می شده اند. در کنار سفاری ها، لنج های صیادی نیز در این منطقه مشغول به فعالیت بوده اند. البته این دو گونه لنج، به دلیل کاربری های مختلف، از نظر ظاهری هم با هم متفاوتند. مثلا لنج های صیادی داری سطحه (عرشه) بلند تر و درّاوه (دیواره) کوتاه تری هستند تا کار کشیدن تور به بالا راحت تر انجام گردد. برعکس آن، لنج های سفاری دارای درّاوه بلندتری بوده اند و تا اجناس در مقابل موجهای بلند اقیانوس هند و دریای عمیق شرق آفریقا، ایمن تر بمانند.

وی با اشاره به مهاجرت کشتی ها از خورخیر به خور محمدعامری بیان نمود: یکی دیگر از این خورها، خور محمدعامری است که گمرک قدیمی دلوار نیز پیش از سال 1915 میلادی در نزدیکی آن بنا می گردد و تجارت و مراوده زیادی با کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله کویت و قطر داشته است. یعنی در سالها بعد، لنج ها بعد از خورخیر، به خور محمدعامری که محل فعلی گورستان لنج هاست مهاجرت می کنند.

کوشش دریانوردان بومی برای حفظ دریا

قرنها زیستن در کنار دریا و امرار معاش از خلیج فارس باعث آن شده تا مردمان این دیار، دانش عمیقی از حفظ محیط زیست و اکوسیستم دریایی داشته باشند، اما شوربختانه امروز هجوم صنعت به حاشیه خلیج فارس باعث شده تا هرچه بندرنشینان رشته بودند، پنبه گردد!

محمد نعمتی با اشاره به روایت هایی از آن موقع و رفتار مردم وجوامع محلی اظهار کرد: در آن دوران، شیلاتی وجود نداشته که در امر صیادی دخالت کند و خود جوامع محلی به تجربه دریافته بودند که در فصلهایی باید زیستگاه های دریایی اجازه استراحت و بازیابی بدهند. در این بازه های زمانی، لنجداران لنج های خود را گپال می نموده اند یعنی لنج را به خشکی می آورده اند تا کارهای تعمیراتی آن را انجام دهند.

وی ادامه داد: این کارهای تعمیراتی شامل اسکراب (پاکسازی) بدنه لنج از خزه ها و موجودات دریایی، زدن پیه گوسفند و جگر کوسه برای آب بندی و... بوده است. با ورود لنج های فایبر گلاس به عرصه دریانوردی و هزینه های تعمیر و نگهداری کمتر آن، اقبال به لنج های چوبی کمتر شده است.

تشکیل تدریجی گورستان لنج ها

با صنعتی شدن دریانوردی و ساخت لنج های فایبرگلاس، ساخت و تعمیر لنج های چوبی سنتی سخت تر به نظر رسید. تا جایی که تعداد گلافان (سازندگان لنج سنتی) به حدی کم شد که لنجداران برای حفظ سرمایه کار خود دچار مشکل شدند. این مشکل در کنار وارداتی بودن مصالح اصلی ساخت لنج باعث شد تا لنجداری سنتی به شغلی پر دردسر تبدیل گردد.

نعمتی با برشمردن دلایل ایجاد منطقه ای به نام گورستان لنج ها گفت: با توجه به قرارگرفتن خور محمدعامری در پایین دست آبراهه کلات بوجیر، در هنگام بارندگی حجم زیادی از آبرفت و گل و لای به این خور وارد می شده است که در زمان جذر کامل و ایجاد جریان های سطحی، لنج درون گل و لای فرو می رفته و به نوعی دفن می شده است. آمارهای محلی به مدفون شدن بیش از 80 لنج در زیر گل و لای این خور اشاره می نماید و همین موضوع باعث انتخاب نام گورستان لنج ها برای این منطقه شده است.

این فعال جهانگردی اضافه نمود: البته بعضی دیگر از لنج ها نیز به دلیل از رده خارج شدن یا عدم صرفه مالی تعمیرات آنها در این محل رها شده اند. حتی بعضی لنج های سالم نیز به دلیل هجوم ناگهانی تند بادهای محلی از جمله لیمر، در این لنگرگاه طبیعی به گل می نشسته اند و به دلیل هزینه های بالای خروج آنها، در همین محل رها می شده اند.

گورستانی که آب می رود

برای دوستداران واقعی جهانگردی، معرفی آثار و جاذبه ها این حوزه قدری ترسناک است! اگرچه ورود جهانگرد و جهانگرد موجب رونق مالی منطقه می گردد اما نمونه های زیادی از آسیب های فراوان به این آثار و محیط پیرامون آن نیز وجود دارد. از تاراج رفتن خاک سرخ جزیره هرمز تا جنگل های پر از زباله مازندران، از تخریب حوضچه های باداب سورت تا پاکوب شدن مراتع سرسبز سوباتان بخشی از اثرات منفی جهانگردی بوده است که این نگرانی در خصوص گورستان لنج ها نیز وجود دارد.

راهنمای محلی جهانگردی بخش دلوار با ابراز نگرانی از آسیب های زیادی که به این اثر وارد می گردد، گفت: به دلیل گرانی چوب ساج، عده ای افراد سودجو به وسیله اره برقی در حال بریدن و بردن چوب های این لنج ها هستند. در بازدیدی که هفته گذشته از این منطقه داشتیم مشاهده کردیم که عرشه یکی از لنج ها را به صورت کامل برده اند. با ادامه دار شدن این رویه، تا 5 سال آینده اثری به نام گورستان لنج ها روی زمین باقی نخواهد ماند!

وی اضافه نمود: تا هفت سال پیش، آثار 27 لنج در این منطقه روی سطح زمین موجود بوده که امروز این تعداد به کمتر از انگشتان دو دست رسیده که علت اصلی آن بردن تکه های چوب این لنج ها توسط افراد سودجو بوده است و بعضی از آنها نیز برای ایجاد زیستگاه درون دریا، به فروخته شده است.

تهدید خرچنگ های بومی

نعمتی گفت: علاوه بر لنج ها، نوعی از خرچنگ بومی به نام خرچنگ ویالون زن در این ناحیه جغرافیایی وجود دارد که زیستگاه آن در خاک ساحلی همین منطقه است و متاسفانه به دلیل بی توجهی بعضی از مسافرین و حتی تور لیدرها، دچار تهدید شده اند. برای برطرف این موضوع نیز راستا برای گذر جهانگردان معین شده است، اما متاسفانه به این موضوع نیز بی توجهی می گردد و امیدواریم سازمان میراث فرهنگی نسبت به آموزش راهنمایان جهانگردی توجه بیشتری کند.

وی توجه به جهانگردی مسئولانه را ضروری دانست و اضافه نمود: عدم توجه به جهانگردی مسئولانه، باعث شده تا حجم زیادی از زباله و پسماند به منطقه وارد گردد. جمع آوری این زباله ها با هزینه شخصی و با همکاری داوطلبان محلی انجام می گردد، اما بدلیل ورود جهانگردان و فراوری زیاد زباله، حفظ پاکیزگی ساحل کاری طاقت فرسا است.

چه باید کرد؟

اگرچه وظیفه ذاتی دستگاه های اجرایی، حفاظت و حراست در حوزه اختیارات خود است اما این امر بدون همکاری جامعه محلی میسر نخواهد شد. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و جهانگردی، سازمان بنادر و دریانوردی و دریابانی استان بوشهر می توانند با ایجاد کارگروهی مشترک و به اشتراک گذاری تجارب خود در عرصه های مختلف، ضمن حفاظت فیزیکی از منطقه، به رونق هرچه بیشتر آن یاری کنند.

این فعال حوزه جهانگردی راه چارههای خود جهت حفظ این اثر را این گونه ارائه می دهد: یک میراث ناملموس ثبت شده در سازمان یونسکو، دانش لنج سازی و دریانوردی خلیج فارس است. در کنار آن سفرنامه های دریایی زیادی در این حوزه وجود دارد و آواها و نِیمه های دریایی از دیگر جاذبه های موجود این منطقه محسوب می شوند.

او اظهار کرد: با توجه به تبدیل گورستان لنج ها به منطقه ای جهانگردی، عده ای از مالکین شخصی لنج ها نیز موافقت خود با باقی گذاشتن لنج ها در منطقه موافت نموده اند تا جامعه محلی از جنبه جهانگردی آن منتفع شوند. همچنین به بخشداری دلوار پیشنهاد داده ایم تا با هزینه شخصی، کانکسی جهت حفاظت و نگهبانی از این لنج ها قرار دهیم و از نیروهای داوطلب بومی برای مراقبت از آن استفاده کنیم.

محمد نعمتی معتقد است این آیین ها و سنت ها، باعث جذب جهانگردان و رونق مالی منطقه می گردد. با توجه به تحقیقات صورت گرفته و سفرهایی که داشته ام، در هیچ نقطه ای از ایران چنین جاذبه جهانگردی با این وسعت دیده نشده و به نوعی این یک اثر منحصر بفرد در سطح ملی و حتی جهانی است. تشویق جامعه محلی به حراست از این منطقه، بهترین راه چاره حفظ این منطقه است. اگر جامعه محلی به درآمدی پایدار به وسیله جهانگردی برسد، بهترین نگهبان برای آثار جهانگردی خواهد بود. حتی می توان به بازسازی منطقه و ایجاد جاذبه های دیگر برای جذب جهانگرد پرداخت.

وی گفت: پیشنهاد دیگر، ثبت ملی این اثر در آثار ملی توسط سازمان میراث فرهنگی است. ثبت این اثر در کنار معرفی دانش دریانوردی و لنج سازی خلیج فارس که به نام سه استان جنوبی کشور ثبت جهانی شده می تواند موجب زنده نگه داشتن آیین های بومی گردد.