چرا تصادف غیر قابل باورترین گونه از انواع 10 گانۀ مرگ است؟ - تور کانادا

دو تن از همکاران ما در عصر ایران - حسن ظهوری و زینب رحیمی - نیز در شمار مصدومان بودند - خوش بختانه دومی مرخص شده - و مخاطبان و همراهان ما با نام هر دو به خاطر ویدیوهای متنوع تولیدی شان آشنایند.

نمی خواهم متنی احساسی بنویسم. ترجیح می دهم صدای حسن ظهوری را بشنوم تا آسوده خاطر شوم او نیز از این سانحه جان به در می برد و دوباره کار خود را از سر می گیرد. اگرچه این زخم همیشه بر روح او می نشیند و نمی دانم به بهراد مهرجو چه می توان گفت که گرچه همکار ما در این رسانه نیست اما از روزنامه نگاران پر سابقه و شناخته شده است و سوگوار همسر خود شده است. ما در میان نام ها بیش از همه سراغ حسن و خانم رحیمی را می گرفیتم و بهراد طبعا لحظه به لحظه از ریحانه اش می پرسیده و با این که همۀ اهل رسانه به یک خانواده تعلق دارند اما طبیعی است هر که نگران کسی می گردد که بیشتر می شناسد و نزدیک تر است.

ویلیام وُردن ، در کتاب رنج و التیام در سوگ واری و داغ دیدگی که با ترجمۀ روزنامه نگار صاحب سبک - محمد قائد - به اثری روان و خواندنی برای فارسی زبانان بدل شده انواع مرگ را به چهار دستۀ طبیعی، تصادفی، خودکشی و قتل تقسیم می نماید. اما فراتر از تقسیم او می توان ریزتر و جزئی نگرتر، مرگ ها را 10 گونه دانست:

ناشی از کهولت، بیماری، همه گیری یک ویروس شایع، سکته، قتل یا مجازات مرگ، جنگ، سانحه، تصادف، فداکاری شخصی یا شغلی و در نهایت خودکشی.

به عمد نوشتم مرگ ها و نه مرگ چرا که بعضی غیر قابل قبول ترند. اما چرا این گونه تقسیم می کنم؟

برای این که تصریح گردد: مفت ترین مرگ، آری مفت ترین مرگ بی هیچ توجیه قابل قبولی، مرگ ناشی از تصادفات رانندگی است. چون می توانست اتفاق نیفتد و از آن گریز و گزیر بوده اگر تنها ذره ای دقت می شد. سرنوشت محتوم یا اقتضای زمانه و جبر نبوده و جای توجیه و شرح باقی نمی گذارد.

مرگ به خاطر کهولت سن را به اقتضای زمان و روزگار نسبت می دهیم و اصلا سن معین می کنیم تا خودمان را و بازماندگان را تسلا دهیم. اگرچه سوگ وار عزیز سال مند خود می شویم اما آرام آرام با این سوگ کنار می آییم و اگر چه هیچ کس جای آنان را پُر نمی نماید اما اگر شخص از نوع رفتار خود یا کوتاهی در مداوا یا کوتاهی در اجابت خواست های درگذشته احساس پشیمانی و شرمندگی نداشته باشد با گذر زمان می پذیرد و با باورهای دینی هم تسکین، آسان تر می گردد. در فرهنگ ما هم تا دل تان بخواهد برای مرگ های طبیعی سخن آرامش بخش فراوان است.

یا اگر بر اثر بیماری بوده باشد نیز به خاطر راستا درمان آمادگی قبلی ذهنی ایجاد شده و با شرحات پزشکی پذیرفتنی می گردد هر قدر غیبت فرد رنج و اندوه به بار داشته باشد اما می توان به تقدیر نسبت داد.

مرگ به خاطر همه گیری یک بیماری مانند همین ویروس کووید 19 یا کرونا را از کلیت بیماری جدا کردم چون سوگ دسته جمعی است و شخصی نیست.

سکته قلبی یا مغزی هم اگر چه تکان دهنده است و ناگاه شخص را از میان ما حذف می نماید اما باز در ردیف مرگ های طبیعی جای می گیرد و با پیش رفت علم پزشکی و توجه به نکات تغذیه ای قابل کاهش است.

در اتفاقی مانند قتل هم اگرچه بسیار تکان دهنده و شوک آن فوق العاده سنگین است اما چون و چرا درمی گیرد که با کی اختلاف داشته و انگیزۀ قاتل چه بوده و قس علی هذا و نفرت و کینه متوجه قاتل است و سوی دیگر ماجرا معین.

حکایت جنگ هم روشن است و با شهید خواندن و دانستن قربانیان جنگ قبول ماجرا امکان پذیر تر می گردد. نمی گوییم بازماندگان کنار می آیند اما این گونه مرگ، بی سبب و رایگان دانسته نمی گردد. حتی نزد ناباوران به دنیایی دیگر و گونه ای از جاودانگی برای آنان قایل اند. در فرهنگ دینی و خاصه شیعی که جای خود دارد.

در سوانح طبیعی مانند زلزله یا سیل هم به اراده ای قوی تر یا بی احتیاطی نسبت داده می گردد. قبل تر البته خشم خداوند از بشر دانسته می شد و اکنون چنین نگاهی غالب نیست اما باز آدمی به سبب عجز، کنار می آید.

داستان خودکشی هم معین است: مرگی خود خواسته و به مرگ های فداکارانه هم که می رسیم مانند دوستی که جان بر سر دفاع از دوست دیگر می گذارد یا مأمور آتش نشانی که به دل حریق می رود باز می توان شرح داد اگرچه با دلی پر درد و هیچ یک از اینها جای خالی آنها را پر نمی نماید.

مرگ بر اثر تصادف رانندگی اما چیست؟ مفت ترین و بدترین نوع مرگ چون می توانسته اتفاق نیفتد.

وقتی کسی عزیزی را در کرونا از دست می دهد او را یکی از ده ها هزار قربانی در ایران و صدها هزار در دنیا می داند و انواع دیگر.

پارسال هم خانم خبرنگاری ناگهان درگذشت و شایعۀ خودکشی او پیچید. همه متأسف شدند اما انتخاب خود او بود ولو ناشی از بعضی شرایط.

تصادف اما چه؟ کدام یک چنین مرگی را انتخاب نموده بود؟

آنچه خانواده و دوستان و بستگان را آزار می دهد و از این رنج رهاشان نمی نماید این است که قابل اجتناب بوده و می شد اتفاق نیفتد و هرگز سرنوشت محتوم فرد نبوده است و قسمت و پیشانی نوشت تنها برای آن است که هیچ شرح و توجیه دیگری یافت نمی گردد.

کدام قسمت و پیشانی نوشت وقتی اگر اتوبوس فرسوده نبود، اگر ترمز آن را راننده آزموده بود، اگر به جای یک شخص به یک شرکت معتبر سپرده بودند و حداقل اگر راننده کمی آرام تر می راند این اتفاق نمی افتاد و خبرنگاران زنده بودند.

حال آن که در قتل، قاتلی از پیش نقشه کشیده بوده، در بیماری جسم از توان افتاده، در سکته اگر کسی مقصر باشد شاید خود فرد باشد که کمتر رعایت می نموده و موارد دیگر اما دربارۀ تصادف چه می توان گفت جز این که آدم ها در ایران به خاطر تصادفات رانندگی می میرند چون، جان، ارزان است و این مفت ترین نوع مردن در این سرزمین است و به همین خاطر دردناک ترین و رنج آورترین و تلخ ترین برای بستگان آنان.

چند سال پیش دوست ورزشی نویس مان- مهدی شادمانی - را از دست دادیم اما می دیدیم ذره ذره دارد آب می گردد و سرطان، مجالی برای او باقی نگذاشته بود و بهترین داروها تنها از سرعت حرکت به سوی درۀ مرگ می کاست و این عین تعبیر خود او بود که این داروها از سرعت کاسته اند اما نه می توانند متوقف نمایند و نه مقصد دیگری پیش روست.

وقتی رفت، سوگوار و شوکه شدیم اما چه می توانستیم کرد و دل داری می دادیم که سرطان چنین است.

تصادف اما این گونه نیست. بعضی می گویند هست چندان که نام آن هم تصادف است و ذیل سوانح قرار می گیرد.

تصادف اما برای برخورد تصادفی من و شما در فلان سفر یا آسیب جزئی در این یا آن اتفاق نه مرگ های مکرر در سوانح متعدد.

این دیگر تصادف نیست. ارزان دانستن یا بودن جان آدمیان است در این سرزمین. به خاطر فقدان آموزش، شتاب بی دلیل در رانندگی، نامتناسب بودن فرایند توسعه، سودجویی های شخصی، قانون گریزی، ناکافی بودن نظارت و اولویت جریمه بر راهنمایی و راهنمایی، همه ابته مؤثرند تا جان های ارزان، مرگ هایی رایگان را رقم بزنند.

در بروز سوانح رانندگی سه عامل انسانی ، راه و خودرو را مؤثر می دانند. در نُرم و تعریف دنیای اما سه فقره نیست و چهارتاست و پ لیس را هم اضافه می نمایند. چرا که ممکن است که علایم کافی نصب ننموده باشند یا مدارک راننده در پاسگاه به دقت کنترل نشده باشد چرا که بیش از ساعات معین نباید رانندگی کند و خواب آلود نباشد یا هر راستا راننده ای با تجربه و سن خود را می طلبد و صرف گواهی نامه کافی نیست.

در ایران البته از چهارمی نباید گفت و مسؤولان به عامل انسانی و مردم به اتومبیل و بعد جاده نسبت داده می دهند و نزد افکار عمومی نقش عامل انسانی کمتر انگاشته می گردد.

در این فقره البته کار نکردن ترمز علت سانحه اعلام شده اما آنالیز ها نشان می دهد مهم ترین عامل، انسانی است و بهتنرین اتومبیل ها هم سرعت مطمئن دارند و باید مدام کنترل شوند و باید قبول کنیم بد رانندگی می کنیم. هیچ گاه نتوانستم درک کننم چرا راکبان موتوسیکلت یا موتور سواران چرا جان خود را ارزان پنداشته اند و چرا پلیس آنان را تماشا می نماید و چرا نباید مثل دیگران قوانین را رعایت نمایند و چرا این قدر عجله دارند و خود راب ه کشتن می دهند؟

سال ها پیش دوستی می گفت یک گروه گردش گر آلمانی همراه خود راننده ای هم آورده بودند و وقتی مسائل اداری، امکان سپردن راهنمایی اتوبوس به او را فراهم نکرد و قبول کردند راستا را نمی شناسد توافق شد که رانندۀ معرفی شده باید تحت نظر او کار کند و اگر تخلف کرد کنار گذاشته گردد و بر سرعت و نوع رانندگی و کیفیت لوازم نظارت کند.

شوخی نبود. به یکی از پرحادثه ترین کشورهای دنیا در سوانح رانندگی می آمدند و حق داشتند نگران باشند. بازیگر مشهور آمریکایی که به ایران سفر نموده بود شگفت آورترین نکته در تهران را این می دانست که احساس می نموده ایرانیان تصور درستی از برخورد گوشت و استخوان با آهن ندارند!

باری، مرگ همکاران ما مظلومانه، تلخ و دردناک بود اما بگذارید صریح و بی تکلف بگوییم مفت بود. چون نباید، نباید می مردند. اگرچه هر مرگ اندوه به بار می آورَد اما در این فقره - مرگ مفت - نه از اندوه که از انبوهِ اندوه باید سخن گفت. خاصه این که این بچه ها از خلاق ترین ها بودند در روزگاری که کار پشت میز و کپی، غالب شده چشمه های خلاقیت آنها جوشان بود و می خواستند ببینند و مشاهدات خود را گزارش نمایند نه هر چه را که یک مقام مسؤول بگوید یه مخاطب انتقال دهند.

صفات و قیودی چون تلخ و دردناک و مظلومانه وزن احساسی را بیشتر می نماید اما وقتی می گوییم مفت، همه به خود می آییم و می پرسیم چرا؟

به خاطر این که مسؤولی محلی خواسته نانی در کف یکی از بستگان خود بگذارد و به جای اتوبوس یک شرکت معتبر به شخص سپرده است؟

چون راننده بی مبالات بوده و قبل از سفر، ترمز را آنالیز ننموده یا می دانسته و ساده انگاشته است؟ راستی معاینه فنی داشته یا نه. اگر آری که گویا آری، پس به چه کار می آیند این بازی های اداری و وقت صرف کردن ها؟ چرا بر رانندگان وسایط نقلیه عمومی سخت تر نمی گیرند؟ اگر موعد معاینه را زودازودتر نمایند و وقت آنان را بگیرد نمی ارزد تا جان های شیرین، مفت از کف نرود؟

در جنگ هزاران نفر می میرند و بمب و موشک و گلوله قربانی خود را انتخاب نمی نماید. در بیماری جسم در جدال قرار می گیرد و ببازد می میرد. در کهولت نیز جز تسلیم و رضا کو چاره ای؟ در سانحه، شاید خود شخص بی احتیاطی نموده که پرتاب شده و در خودکشی انتخاب بوده است.

در تصادف اما هیچ یک نیست. هیچ انتخاب و قسمتی در کار نیست. مفت ترین نوع مرگ است و اصرار دارم این جمله را مدام تکرار کنم تا به هیچ توجیه مبتذلی تن ندهیم. هیچ کس مقدر ننموده این دختران این گونه بمیرند.

آن قدر مفت که برای دوستان و عزیزان بسیار گران و تحمل ناپذیر می افتد و کلمه ای فراتر از کلیشه های سرد باقی نمی گذارد.

همۀ ما خوانده ایم که از دکتر حسابی پرسیدند دنیا سوم چگونه جایی است و او پاسخ داده جایی که اگر بخواهی مملکت خود را آباد کنی خانه ات را ویران می نمایند و اگر بخواهی خانه ات را آباد کنی مملکتت را باید ویران کنی.

معین نیست این سخن واقعا از دکتر حسابی باشد یا نه (از اختراعات ایرج خان یا شایعات فضای مجازی، شاید) اما اگر از منِ ناحسابی بپرسند دنیا سوم چگونه جایی است بی درنگ پاسخ می دهم: دنیا سوم، جایی است که در آن آدم ها مفت می میرند، مفت!

بیاییم تنها همین یک شاخص را معیار فرهنگ و توسعه قرار دهیم. این که در خاتمه سال مردمان ما چقدر مفت مردند. حیف نیست دغدغه ات محیط زیست باشد و سرنوشت ت مرگ؟ حیف نیست نگران جان شیرین آهو بچگان باشی و خود این گونه بروی. حیف از آن چشم های گرم. حیف از آن چشمه های خلاقیت. مردن، حق است اما مفت مردن هرگز!

منبع: عصرایران