دشت کویر، یکی از پهناورترین نمک زارهای ایران - تور کانادا

موقعیت قرار گیری

دشت کویر در مرکز فلات ایران جای گرفته است و از شمال به دامنه های البرز مرکزی و شرقی و از غرب به جاده ارتباطی دامغان به جندق و کویر ریگجن، ازشرق به کوه های پیرحاجات و ازبک کوه و از جنوب به محور ارتباطی خور- طبس منتهی می شود. همان طور که گفته شد بیش از 800 کیلومتر طول و عرضی نزدیک به 600 کیلومتر دارد. کویر نمک را می توان پهناورترین کویر ایران دانست که که از دامنه جنوبی رشته کوه البرز شروع شده و تا مرکز ایران امتداد یافته است.

در دل این کویر بیابان ها و منطقه ها حفاظت شده ای از جمله مروست، دامغان و خارتوران جای گرفته اند. در غرب کویر بیابانی از نمک واقع شده است که یکی از قطب های حرارتی کره زمین به شمار میرود. دمای منطقه در فصل تابستان به بیش از 50 درجه سانتیگراد می رسد و مشاهده شده که اختلاف دما بین روز و شب 70 درجه سانتیگراد باشد. قسمت عمده آن را باتلاق های وسیع فرا گرفته اند و در حاشیه پوشیده از تپه های ماسه ای و ارتفاعات پراکنده است، و پوشش گیاهی آن عمدتا از نوع گیاهان شور پسند (هالوفیت) است.

میانگین ارتفاع دشت کویر از سطح آب های آزاد دنیا نزدیک به 700 متر است. کم ارتفاع ترین منطقه آن که در منطقه ها مرکزی دشت واقع شده 650 متر و مرتفع ترین نقطه از آن در شمال دریاچه نمک خور و بیابانک در حدود 838 متر ارتفاع دارد.

منطقه ها و آبادی های کویر مرکزی ایران

نحوه شکل گیری

زمین شناسان می گویند که ده ها میلیون سال قبل دریاچه آب شوری به نام تیس این بیابان را در برگرفته بود و قلمرو کوچکی را احاطه می کرد که اینک در مرکز ایران واقع شده است. در مرور زمان و به دلیل گرمی هوا خشک شده است. وجود رسوبات لایه ای در این کویر فرضیه فوق را به راحتی اثبات می نماید. امروز بخش اعظمی از دشت کویر را باتلاق پوشانده است و در نواحی شرقی آن با تپه های شنی و تل های ماسه ای پوشیده شده است. بخش های غربی آن نیز دارای خاک های رسی پف نموده است و هیچ گونه پوشش گیاهی در آن مشاهده نمی شود.

خاک دشت کویر کاملا بایر است و برای کشاورزی مناسب نیست. در منطقه آب آشامیدنی مناسبی وجود ندارد و باعث شده این محیط کاملا بدون سکنه باشد. خطرهای کویر مانع از آن شده که پژوهشگران تمامی منطقه ها آن را جست و جو نمایند. دشت وسیع از نظر پوشش گیاهی به سه دسته تقسیم می شود هسته مرکزی که کاملا گرم و خشک و فاقد هرگونه زندگی است و همچنان ناشناخته مانده است، اطراف این هسته که دارای گیاهان سازگار با خاک شور و زمین های کویری است و حیواناتی مانند آهو از آن تغریه می نمایند، حاشیه کویر و دشت هایی مانند مغان که علی رغم شوری آب در آن کشاورزی انجام می شود.

گنبدهای نمکی

با گذشت زمان لایه نمکی که از کف دریاچه بیرن آمده بودند زیر لایه هایی از گل و لای مدفون شد. اما از آنجایی که چگالی نمک از چگالی سنگ و گل کمتر است، این عنصر کم کم به لایه های بالاتر خود فشار آورد و در نهایت طی میلیون ها سال از میان رسوبات نفوذ نموده و گنبدهای نمک جالبی در سطح زمین به وجود آورد. گنبدهای نمکی دشت کویر از برترین نمونه های این پدیده زمین شناسی در سراسر دنیا به شمار می فرایند. در سراسر منطقه نزدیک به 50 کنبد نمکی یافت شده که بعضی از آن ها در معرض فرسایش باد و باران قرار دارند.

در این کویر خاک های زرد و بعلاوه نمک سیاه به آسانی دیده می شود. قسمتی از زمینر های دشت نمک پوشیده از سوراخ هایی به شکل دهانه آتشفشان است که در اثر تبخیر سریع آب و پوکی جنس خاک ایجاد شده است. بعلاوه چند ضلعی های نمک در قسمت های جنوبی و مرکزی شکل گرفته اند.

جاده های کویر

در روزگاران گذشته جاده کاروان رویی از طرود به عروسان عبور می نموده که با سپری شدن زمان اهمیت خود را از دست داده است. عدم وجود پوشش گیاهی در بیشتر قسمت های دشت کویر و وجود زمین های کم ارتفاع باعث شده که کوچکترین بارش سبب ایجاد باتلاق های مهیبی در این کویر شود. ازاین رو عبور ازاین کویر بدون مطالعات لازم و آنالیز دقیق ماه های بارش مخاطره آمیز است. دیگر محور ارتباطی که در زمان های گذشته کاروانیان از آن استفاده مینموده اند محور حلوان به عروسان بوده است که حتی در آن موقع نیز به ندرت و در مواقع ضرورت مورد استفاده قرارمیگرفته است.

امروزه نیز سفر به کویر بسیار خطرناک است، منطقه های که سطح آن با نمک پوشیده شده سطح سختی دارند، اما ضروری است بدانید که ضخامت این لایه تنها چند سانتیمتر است و زیر آن گل بسیار شلی شبیه به گریس وجود دارد که از قدیم به آن چربه می گفتند. این گل بسیار خطرآفرین است و اگر کسی در آن گرفتار شود برای بیرون آمدن راه سختی را در پیش خواهد شد. به دلایل بسیاری توصیه اگر قصد دارید برای تماشا جاذبه های طبیعت به دشت کویر سفر کنید حتما همراه با اشخاص باتجربه این کار را انجام دهید.