مجید برزگر: تعداد فیلم های مستقل در دهه 90 تقریبا به صفر رسیده است - تور کانادا

به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، سی امین نشست از برنامه دوشنبه های سینما و دهمین قسمت از سلسله مباحث سینمای ایران در دهه 90 با موضوع سینمای مستقل عصر روز دوشنبه 14 تیر 1400 و با حضور مجید برزگر، مجیدرضا مصطفوی و با اجرا و کارشناسی کیوان کثیریان در لایو اینستاگرام خانه هنرمندان ایران برگزار گردید.

مجید برزگر نویسنده، تهیه نماینده و کارگردان سینمای مستقل در ابتدای این گفت وگوی برخط با ارائه تعریفی از سینمای مستقل اسم کرد: این یک موضوع پرمناقشه و درگیر نماینده است. سال هاست عبارت سینمای مستقل در ایران استفاده می شود و کمی کاربرد آن پیچیده شده است. این عبارت در سینمای آمریکا ابتدا مطرح می شود و مربوط به بحث های حق نشر است. این عبارت ابتدا در دوران طلایی هالیوود به جریان متفاوتی در اندیشه که می خواست وارد سینما شود و علیه نظام استودیویی قد علم کند، مطرح شد. از اوایل دهه 40 تا نیمه دهه 50 و تا قبل از افول فیلم فارسی در ایران هم بعضا فیلم ها در استودیوها ساخته می شدند اما بعد از آن این جریان متوقف شد.

وی اضافه کرد: سینمای مستقل در فرانسه با شکل گیری سینمای موج نو تعریفش جدی تر شد. نگرانی از جریان اصلی یا مین استریم مدیران فرهنگی را به این فکر انداخت که ممکن است این سینما از بین برود و آنها آغاز کردند به تاسیس مراکز دولتی که مالیات بر فروش فیلم های خارجی یا داخلی پرفروش دریافت نمایند و از این منبع فیلم هایی مستقل را بتوانند بسازند. در آمریکا به تدریج استودیو خود به سازنده فیلم مستقل تبدیل و وارد فراوری فیلم هایی با برآورد هزینه کمتر شد اما در اروپا دولت ها و بنیان های فرهنگی با تامین بودجه ها به ساخت این جنس فیلم ها روی آوردند.

وی ادامه داد: در این تعریف تقریبا ایران جایی ندارد. زیرا نه نظام ساخت فیلم استودیویی در کشورمان وجود دارد و نه فراوری فیلم مستقل در کارنامه تهیه نمایندگان فیلم های بدنه دیده نمی شود. از طرفی دولت هم علاقه ای به ساخت فیلم های مستقل ندارد. این استقلال قرار بود در ساخت فیلم غیرسفارشی نمود یابد اما سینمای مستقل در ایران از دهه 20 آغاز می شود و شکل جدی تری در اواخر دهه 30 به خود می گیرد که خارج از دلبستگی به اکران و مخاطبان عمومی فیلم هایی ساخته می شود. برای مثال پرویز صیاد تهیه نماینده طبیعت بی جان و... می شود اما بعدتر این جریان کمتر دیده می شود.

وی خاطر نشان کرد: اول از همه مقرون به صرفه بودن و دوری از بودجه های کلان که اگر می خواستند هم به دستشان نمی رسید و دوم رها بودن در فرم و احساس فیلم دو تعیینه عمده ای است که سینمای مستقل را در ایران تعریف می نماید. به معنایی این سینما شیفته سینما بودن تعریف می شود. وقتی از دهه 60 و 70 به مرور از سینمای آنالوگ رد می شویم و به دهه 80 و توسعه سینمای دیجیتال می رسیم، تعریف در فراوری متفاوت می شود و با دسترسی به تجهیزات و ظهور دیجیتال سینما به نوعی کوچک می شود به این معنا که دیگر به سادگی می توان با یک تلفن همراه فیلم ساخت. اگرچه در دهه 90 به نظرم سینمای مستقل نقیض خود شد و رفتار محافظه کارانه خود را در دوران آنالوگ با خود نگه داشت و تنها دوربین اش تغییر کرد اما قصه گویی و ستارگانش همچنان به همان روال سابق باقی ماند.

برزگر استقلال فیلم را در حوزه اندیشه تعریف کرد و گفت: فیلمی که مستقل در اندیشه است و سفارش نمی پذیرد اما با بودجه بیشتری فراوری می شود همچنان مستقل است. در جامعه سیاست زده ما اساسا فیلم مستقل در اندیشه تعریف می شود. بودجه آن می تواند از هر جایی تامین شود، اما فیلمساز باید فیلم خود را بسازد اما سوال این است که آیا هر جایی که وابسته به دولت هم است حاضر است از ساخت اندیشه من حمایت کند؟ قطعا جواب لزوما مثبت نیست. این در حالی است که کشوری مثل سوئد، فیلمسازی چون برگمان را به اسم یک سرمایه می داند و در تمام عمر او امکاناتی را در اختیارش قرار می دهد تا فیلم و تئاترهای خود را فراوری کند.

وی ادامه داد: جنبش سینمای آزاد قبل از انقلاب یا شیوه فیلمسازی فریدون رهنما در ایران از جمله مصادیق سینمای مستقل در تاریخ سینما بوده است اما نمونه های آن چندان زیاد نیست و در دهه 90 هم تقریبا این جریان به صفر می رسد.

این سینماگر شرح داد: مناسبات حرفه ای و نگرانی از این که اگر فیلم لهجه یا نابازیگری در آن حضور داشته باشد یا قصه به کلیشه ها نزدیک نباشد، ممکن است نفروشد، فیلم را به جریان اصلی و رایج نزدیک می نماید و به مرور از سینمای مستقل فاصله می گیرد. در دهه 90 سینما آنقدر گران شد که فرصت های تجربه کردن را از سینماگران گرفت. گاهی بخش خصوصی و حتی فیلمساز تمام سرمایه اش را به خدمت می گیرد تا از محل فیلمسازی علاوه بر اجرای ایده اش بتواند درآمدی داشته باشد. در این شرایط باید با احتیاط سراغ خواسته تماشاگر و تامین خواسته سرمایه گذار حرکت کرد و جریان تجربه گرایی در فیلم کوتاه و سینمای زیرزمینی و ساخت فیلم های متهورانه به آن بخش ها معطوف شد.

در ادامه این لایو مجیدرضا مصطفوی تهیه نماینده و کارگردان سینمای ایران با اشاره به دو موضوع سرمایه و ایده و زبان سینما در ارتباط با سینمای مستقل اسم کرد: به نظرم سرمایه فیلم مستقل از هر جایی می تواند تامین شود؛ به شرط آن که سرمایه گذار دخالتی در ایده نداشته باشد. در اینجا می توان به عملکرد کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان در دهه 60 و 70 اشاره نمود که تنها به بحث تامین هزینه ورود نموده است اما با گذشت زمان مراکز و ارگان ها دخالت خود را بر جریان محتوا و فیلمنامه همزمان با تامین هزینه بیشتر کردند و این استقلال فیلم را برهم می زد.

وی اضافه کرد: این ماجرا باعث شد که خود من هیچ وقت در پی جذب سرمایه دولتی نباشم اما بیشترین تعریف فیلم مستقل به همان جریان محتوا و استقلال فیلمنامه از سفارش برمی شود. در هنر و تجربه تا به امروز 189 فیلم بلند شامل پروانه سینمایی و غیرسینمایی اکران شده است که آمار قابل توجهی در دهه 90 است و به نظرم دو 5 سال متفاوت در دهه 90 از نظر شرایط فیلم های هنر و تجربه داشته ایم.

وی با بیان این که سینمای مستقل حمایت و مخاطبان جدی دارد، اسم کرد: واقعیت این است که وقتی سالن ها و اکران های محدود هنر و تجربه را با سینمای جریان بدنه مقایسه می کنیم متوجه می شویم که بسیاری از آنها از فیلم های جریان اصلی بیشتر فروخته اند. مهم ترین چالش برای فیلم مستقل گرفتن مجوز از سازمان سینمایی است زیرا اعضای شورا بر اساس تجربه شان می دانند که این فیلم ها قرار است خروجی متفاوتی از سایر فیلم ها داشته باشند. برای ایستادگی و ساختن این جنس فیلم ها باید به مجوزهای ویدئویی فکر کرد که بعدها آن را دچار مشکل در نمایش می نماید. این بحث را باید اینطور جمع بندی کرد که فیلمنامه های فیلم مستقل وقتی در اختیار عوامل قرار می گیرد آنها به خوبی در می یابند که فیلمنامه رویکرد متفاوتی نسبت به عمده فیلمنامه هایی دارد که شاید به دستشان می رسد و این گزاره اشتباهی است که شاید بازیگران چهره اقبالی نسبت به فیلم های مستقل ندارند.

وی با تقسیم بندی دهه 90 به دو مقطع 5 ساله از نظر شرایط فراوری فیلم مستقل اسم کرد: در 5 سال ابتدای دهه 90 همچنان می شد با مبلغ حدود 500 میلیون تومان و با میانه 30 جلسه فیلمبرداری یک فیلم مستقل فراوری کرد. در حالی که تورم سال های اخیر این مبلغ را به دست کم 2 یا 3 میلیارد افزایش داده است. هم چنین از نظر شرایط اکران هم در 5 سال دوم دهه 90 پاتوق های فرهنگی و هنر و تجربه شرایط بهتری و پررونق تری را برای اکران فیلم های مستقل فراهم کردند. هم چنین اگر این فیلم ها بازیگران چهره داشته باشند می توانند در جمع فروش های خوب در شبکه نمایش خانگی جای بگیرند. بخشی از سرمایه شان در این نمایش های دانشگاهی و... برمی شود. بعلاوه اهمیت فیلم های مستقل در نحوه پخش بین الملی شان هم تعیین می شود و در ایران چند پخش نماینده خوب فعالیت دارند.

از سال 90 تا 95 محافظه کاری در پروانه ساخت، نمایش و جشنواره درصد کمتری نسبت به نیمه دوم این دهه داشته است.